(Fotoğraf: hasbekliomer.com)Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Tarih Eğitimi Ana Bilim Dalı Öğretim Üyeleri İsmail Cansız ile Uğur Ünal’ın, Yozgat Şer’iyye Sicilleri içinde yer alan Kassam defterlerinde yaptıkları araştırma, Yozgat’ın folklorik ürünlerinin çeşitliliğini ortaya koyuyor.
Gazi Üniversitesi tarafından yayınlanan Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi’nin 2002 tarihli 22. cilt 3. sayısında yer alan “Kassam Defterlerine Göre Yozgat’ta İdârî ve Kültürel Durum” başlıklı makalede, Yozgat’ın zengin folklorik ürünleri sıralanıyor.
Makalede, culuk kazanından hamur leğenine, kahvaltı sinisinden mücver tavasına, çukur sahandan helva tabağına, şerbet ibriğinden süt tasına, sigara tabakasından çanak kibrit kabına, kürt-kârî kilimden salma seccadeye, sedir çulundan hümayun makada, köşe minderinden yün kaşmir perdeye kadar onlarca folklorik ürün yer alıyor.
Makalede ev eşyaları şu alt başlıklar hâlinde sıralanıyor: Mutfak Eşyaları, Ev Mefruşatı, Temizlik Kap Ve Aletleri, Isınma Ve Aydınlanma Aletleri, Aksesuarlar, Zinet Eşyaları, Saatler Ve Yazı Takımları, Silahlar, Aynalar, Giyecekler.
Bu başlıklar altında sıralanan ürünler ise şöyle:
A- Yemek Kapları
a- Kazanlar: Aş kazanı, culuk kazanı, çinko kazan, çorba kazanı, Dağıstan kazanı, evsat kazan, gül kazanı, hamur kazanı, kapaklı kazan, kapaksız yemek kazanı, kebîr çorba kazanı, kebîr kazan, konur kazan, kulplu kazan, kuzu kazanı, küpeli kazan, nühas kazan, sağir çorba kazanı, toprak kazan, yağ kazanı, yemek kazanı.
b- Leğenler: Aş leğeni, bağ leğeni, çorba leğeni, el leğeni, evsat hamur leğeni, hamam leğeni, hamur leğeni, kebîr hamur leğeni, kebîr çorba leğeni, kebîr leğence, nühas leğence, sağir leğence, sarı leğen, süt leğeni, tuz leğeni, yağ leğeni.
c- Siniler: Evsat nühas sini, evsat sini, kadayıf sinisi, kahvaltı sinisi, kebîr sini, kenarlı sini, nühas kebîr sini, nühas meydan sinisi, nühas sini, sağîr nühas sini, sağir sini, sarı (pirinç) sini.
d- Tepsiler: Çini tepsi, dımışkî tepsi, gümüş tepsi, evsat tepsi, kadayıf tepsisi, kahvaltıtepsisi, kahve tepsisi, kebîr tepsi, sağîr âdî tepsi, şerbet tepsisi.
e- Tencereler: Çinko tencere, çoban tenceresi, evsat tencere, kapaklı tencere, kebîr tencere, nühas tencere, sağir tencere, siyah tencere.
f- Tavalar: Ateş tavası, çinko tava, culuk tavası, demir tava, döven tavası, evsat tava, kapaklı patlıcan tavası, kebîr tava, nühas tava, mücver tavası, revgan tavası, sağir revgan tavası, sağir tava, yağ tavası, yumurta tavası.
g- Sahanlar: Camlı sahan, çukur sahan, kapaklı sahan, kapaksız sahan, Kastamonu-kârî sahan, kebîr sahan, kenarlı sahan, kulplu sahan, nühas sahan, pekmez sahanı, sağir kapaksız sahan, sağîr sahan, tunç sahan, yumurta sahanı.
h- Tabaklar: Bakkal tabağı, bal tabağı, çiçekli tabak, çini tabak, çinko tabak, çukur tabak, dımışkî tabak, helva tabağı, hoşaf tabağı, iftar tabağı, kapaklı nühas tabak, kapaklı tunç tabak, maden tabak, mücella tabak, nühas tabak, sağir tabak, peynir tabağı, tatlı tabağı.
ı- Taslar: Çorba tası, çini tas, çinko tas, gümüş tas, hicaz tası, kapaklı çorba tası, katırcı tası, sağîr çorba tası, sağîr sefer tası, saplı tas, sefer tası, sivri tas, su tası, sürahi tası, şerbet tası, tunç sefer tası, yumurta tası.
i- Kuşaneler: Beyaz kuşane, çinko kuşane, kapaklı kuşane, kapaksız kuşane, kebîr kuşane, nühas kuşane, sağir kuşane.
j- Lengerîler: Âdî lengerî, culuk lengerî, evsat lengerî, kapaklı lengerî, kapaksız lengerî, kebîr lengerî, lengerî, nühas lengerî, sağir lengerî.
k- Teştler: Evsât teşt, hamur teşti, kebîr teşt, kulplu teşt, nühas teşt, sağir teşt.
1- Helkeler: Evsât helke, kebîr helke, kebîr nühas helke, kulplu helke, kuşane helke, nühas helke, sağir helke, üzüm helkesi.
m- Güğümler: Kahve güğümü, kebîr güğüm, nühas güğüm, sağir güğüm, siyah güğüm, şerbet güğümü.
B- Tatlı Kapları
Kadayıf sinisi, tatlı kasesi, tatlı takımı.
C- Meşrubat Kapları
a- İbrik ve Testiler: Çay ibriği, çini ibrik, kahve ibriği, nühas ibrik, sağir ibrik, siyah ibrik, şerbet ibriği.
b- Taslar: Çinko hoşaf tası, Hoşaf tası, su tası, süt tası.
c- Sürahiler: Çanakkalekâri sürahi, bakır sürahi, çanak sürahi, demir sürahi, nühas sürahi, kebîr sürahi, sağir sürahi, sürahi.
d- Sair meşrubat kapları: Âdî kahve takımı, ayaklı kase, binlik şişe, cezve, çaydanlık, çay fıncanı, çay kadehi, çay takımı, dımışkî kâse, fıçı, fincan, hoşaf çanağı, kahve cezvesi, kahve değirmeni, kahve tabağı, kahve takımı, kara şişe, kâse, kebîr şişe, mir’at fincan, nühas zemzemiye, sağir şişe, semaver, siyah şişe, şerbet kasesi, rakı kazanı, şarap kadehi (Bu ikisi Ermeni ve Rumlara aittir).
D- Tütün Âlet ve Malzemeleri ile Sair Ev Malzemeleri
Ağaç ağızlık, duhan tablası, nargile, sıgara ağızlığı, gümüş ağızlık, kehribar ağızlık, sıgara kabı, sıgara kağıdı, sıgara tabakası, cam küllük, çakmak, buhurdanlık, bulgur değirmeni, camlı teneke, cüzdan, çanak, çatal, çekiç, çıkrık, çömçe, çömlek, çanak kibrit kabı, demir kaşık, demir küfe, el değirmeni, elbise ütüsü, eltaşı değirıneni, ekmek selesi, ekmek tahtası, et tahtası, file, gaz tenekesi, gaz yağı, haşhaş dibeği, havan ve el, kaşık, kebap şişi, kebîr çanak, kebîr tuzluk, kelpeten, kepçe, kevgir, külek, oklava, örs, pantol askısı, peynir çömleği, rende, sac ve sacayağı, sağîr çömlek, sarımsak döğeci, sofra, sofra tahtası, tokaç, tuzluk, yayık.
3. 2. Ev Mefruşatı
A- Döşemeler
a- Halılar: Büyük halı, Erzurum-kârî yan halısı, Kırşehir-kâri yan halısı, Kırşehir halısı, küçük halı, Kürt halısı, Kürt-kârî tülü halı, Kürt-kârî köşe halısı, namaz halısı, tülü yan halısı, yeşil saçaklı yan halısı, yerli yan halısı.
b- Kilimler: Cedid kilim, çiçekli kilim, kendir kilim, kürt-kârî kilim, nakışlı kilim, şak kilim, yerde kilim, yün kilim.
c- Seccadeler: Cedid halı seccade, cicim seccade, dokuma seccade, hacı seccadesi, halı seccade, ip seccade, işlemeli seccade, kilim seccade, nakışlı seccade, salma seccade, sağir kilim seccade, sağir seccade, şatrah seccade, tül seccade, tüylü seccade, yün seccade.
d- Çullar: Alaca ip çul, beyazlı çul, boyalı çul, bozlak çul, cedid çul, çubuklu kendir çul, esb çulu, işlemeli çul, karalı çul, kebîr çul, kendir çul, kıl çul, kırmızılı çul, koyu çul, sarılı çul, sağir çul, sedir çulu, seklem çul, siyahlı çul, şak çul, şatrah çul, tehliz çul.
e- Mak'adlar ve sırt yastıkları: Basma yüzlü mak’ad, berdi yastık, Bilecik-kâri mak'ad yastığı, çabut mak’ad, dokuma yastık, heybe yastık, hümayun mak’ad, keten mak’ad, koltuk yastığı, odun mak'ad, ot mak'ad, ot yastık, sağir koltuk yastığı, şal mak’ad, yapağı memlu mak’ad, yün memlu mak'ad.
f- Minderler: Basma yüzlü minder, çabut minder, dokuma yüzlü minder, erkân minderi, hasır minderi, kırmızılı basma yüzlü minder, kırmızılı minder, köşe minderi, ot minderi, sağîr minder, sağir yün minder, sandalye minderi, şitari minder, tehliz minder, tüy minder, yer minderi, yün minder.
g- Perdeler: Basma perde, bohça perde, çul perde, efrenci şal perde, elvan ip perde, elvan perde, İngiliz şayâkı perde, ip dokuma şatrah perde, ipli kaşmir perde, kadife perde, kapı perdesi, karyola perde, Moskof dimisi şal perde, pencere perdesi, sofa perdesi, uzuni perde, yerli beyaz perde, yün kaşmir perde.
h- Örtüler: Elbise örtüsü, iskemle örtüsü, koltuk örtüsü, mak'ad örtüsü, masa örtüsü, sandık örtüsü, yastık örtüsü.
ı- Sandık, masa ve kanepeler: Âdî sandık, boyalı masa, bulgur sandığı, ceviz masa, ceviz sandık, ceviz yemek masası, dakik sandığı, demir sandık, demirli sandık, elma sandığı, gözgöz sandık, hırdavat sandığı, iskemle, İstanbul sandığı, kanepe, kebîr masa, kebîr sandık, mermerli masa, pastırma sandığı, sağir kanepe, sağir masa, sağir sandık, sarı masa, sandalye, selvi sandık, tahta kanepe, tahta masa, tahta sandık, yazı masası, yeşil sandık.
B- Yatak Takımları
a- Firaşlar (Yataklar): Âdî firaş, basma yüzlü firaş, beyazlı basma yüzlü firaş, boz basma yüzlü firaş, çabut fıraş, çetari yüzlü firaş, dimi yüzlü firaş, döşek, kendir kıl fıraş, kırmızılı basma yüzlü firaş, kıl firaş, kutnu yüzlü firaş, minder yüzlü firaş, sağir firaş, şatrah yüzlü fıraş, şitâri yüzlü firaş, yerli basma yüzlü fıraş, yüzsüz fıraş.
b- Battaniye ve Yorganlar: Basma yüzlü yorgan, battaniye, canfes yorgan, çabut yorgan, etekli yorgan, fanila battaniye, iskemle yorganı, kaşmir yüzlü yorgan, kıl yorgan, kırmızılı yorgan, sağir beşik yorganı, sağir yorgan, sitil yorgan, şilte yorgan, yemeni yüzlü yorgan, yünlü yorgan.
c- Yastıklar: Basma yüzlü yastık, basma yüzlü yüz yastığı, berdi yastık, dimi yüzlü yapağı yüz yastığı, kadife yastık, kırmızılı yün yastık, ot yastık, pamuk memlu dimi yüzlü yastık, sağîr koltuk yastığı, sağîr yastık, simli yastık, tüy yastık, yün memlu yastık, yüz yastığı.
d- Şilteler: Kebîr şilte, mak'ad şilte, ot şilte, pamuk şilte, sağir şilte, yapağı mak’ad şilte, Zile şiltesi.
e- Yüzler: Basma yorgan yüzü, ipek yastık yüzü, mantin yorgan yüzü, şitari firaş yüzü, yastık yüzü, yerli basma döşek yüzü.
3. 3. Temizlik Kap ve Aletleri
A- Temizlik Kapları
Abdest leğeni, çamaşır kazanı, hamam leğeni, hamam takımı, hamam tası.
B- Temizlik Aletleri
Fırça, hamam kesesi, havlu, sabun, tırnak makası, ütü.
3. 4. Isınma ve Aydınlanma Aletleri
A- Isınma Aletleri
Adi mangal, demir mangal, evsât nühas mangal, kebîr nühas mangal, nühas mangal, sac mangal, tunç mangal, dökme soba, firenk sobası, kebîr soba, sac soba, sağîr soba, soba kovası, maşa, ızgara, tabla.
B- Aydınlanma Aletleri
Âdi lamba, anahtarlı lamba, asma lamba, duvar lambası, el lambası, fitilli lamba, gaz lambası, is lambası, karpuzlu lamba, külahlı lamba, mavi lamba, sağir lamba, cam fener, sağir cam fener, sarı fener, şitari feneri, şamdan, çini şamdan, el şamdanı, fenerli şamdan, kebîr şamdan, sağîr şamdan, tunç şamdan, develi kibrit, kandil, mum.
3. 5. Aksesuarlar, Zinet Eşyaları, Saatler ve Yazı Takımları
A- Aksesuarlar
Adi tesbih, altın gözlük, cam fanus, çiçeklik, altın hatem, elmas hatem, kehribar tesbih, kemer, sim kemer, şemsiye.
B-Zinet Eşyaları
Altın küpe, elmas küpe, gümüş küpe, incili küpe, altın yüzük, gümüş yüzük, elmas yüzük, yüzük taşı, armudiye, bilezik, sim bilezik, fındık altın, Gazi altını, Mahmudiye altın, beşlik altın, onluk altın, üçlük altın, yirmilik altın, gerdan başı, göğüslük, inci, elmas iğne.
C- Saat ve Saat Malzemeleri
Adi saat, altın saat, asma saat, çalar saat, kordonlu saat, köstekli saat, masa saati, köstek, sim köstek, elmaslı köstek, kordon, altın kordon, saat kabı
D- Yazı Takımları
Divit, kalem, kalem takımı, kalemtıraş, resim tahtası, yazı kalemi, yazı takımı
3. 6. Silahlar
Kılıç, âdî kılıç, demir kılıç, kınsız kılıç, âdî tabanca, altı patlar tabanca, Amerikan tabanca, löverver tabanca, tüfek, âdî tüfek, çifte tüfek, dürbün, fişek, mermi, saçma, silahlık
3. 7. Aynalar
Mir’at, evsat mir’at, kebîr mir'at, sağir mir'at
3. 8. Giyecekler
A- Erkek Giyecekleri
Tesbit edebildiğimiz başlıca erkek giysileri şunlardır:
a- İç Giyecekler: Don, iplik fanule
b- Dış Giyecekler:
- Yelek ve Gömlekler: Çuka içlik, fanila yelek, gezi yelek, kadife yelek, şal yelek, şitari yelek, yün basma yelek, freng gömleği, gömlek, çocuk gömleği, hümâyûn gömlek.
- Paltolar: Aba, çuka palto, işlemeli kadife palto, kumaş palto, kürklü palto, sako palto.
- Başlıklar: Börk, hümayun börk, ibrişim börk, ipekli börk, fes, püsküllü fes, sarık, sufte, takke
- Pantolon ve şalvarlar: Kadife pantolon, kebîr şalvar, çuka şalvar, ip şalvar.
- Kürkler: Börk yüzlü kısa kürk, çuka yüzlü selvi kürk, elvan samur kürk, harde kürk, kadife kürk, koyun kürkü, mai yüzlü kürk, mai yüzlü selvi kürk, nâfe kürk (tilki vb. hayvanların göbek tarafından çıkan kürk), niyon kürk, Rumeli kürkü, samur kürk, siyah ve çuha yüzlü cenova kürk, tere yüzlü kuzu derisi kürk, yeşil kadife yüzlü Çerkez kürkü, yüzsüz cenova kürk.
- Sair Giyecekler: Abdestlik, ceket, çarık, çizme, çocuk çizmesi, çorap, çuka önlük, eldiven, iskarpin kundura, kaşmir elbise, kırmızı ihram, kundura, kuşak, kürklü ceket, lapçin, lastik ayakkabı, mantin elbise, mest, oyalı elbise, peştamal, postal, potin, tahta pabuç, terlik.
B- Kadın Giyecekleri
XIX. yüzyılın sonlarında Yozgatlı kadınların giydikleri elbiseler çeşitlilik arzetmektedir. Ancak, pahalı elbiselerin daha çok gayr-ı müslim kadınlar tarafından kullanıldıkları görülmektedir.
a- İç giyecekler: Don
b- Dış giyecekler:
- Hırkalar: Acem hırkası, ipekli hırka, Kaşmir hırka, Mekke hırkası, Şam hırkası.
- Fistan, Entari ve Mintanlar: Atlas fistan, basma entari, canfes entari, cuka fistan, ipekli entari, kadife fistan, mantin entari, siyah fistan, sof fistan, şal entari.
- Şallar: Acem şalı, baş örtüsü, baş şalı, bel şalı, beyazlı şal, boğaz şalı, boyun bağı, kebîr şal.
- Başlıklar: Atkı, dülbent, eşarp, ip atkı, Kayseri yemenisi, oyalı yazma, Tokat ütücü yazma, tülbent, yemeni yazma, yerli yazma.
- Sair Giyecekler: Astar, canfes takım, çarşaf, Manisa kuşağı, penye, sof ferace, şitari etek, tosya kuşağı, yerli tere, göğüslük (çocuk giysisi).
5. ZİRÂAT ÜRÜNLERİ VE ÂLETLERİ
5. 1. Zirâat Ürünleri
Arpa, bakla, bostan, buğday, bulgur, burçak, çavdar, çedene, darı, fasulye, fiğ, kendir, mercimek, mısır, nohut, pirinç, yarma, yonca, yulaf, üzüm.
5. 2. Zirâat Aletleri
A- Ürün Saklama Araçları
a- Çuvallar: Alaca çuval, araba çuvalı, boz çuval, buğday çuvalı, bulgur çuvalı, çubuklu çuval, dakik çuvalı, deve çuvalı, ip çuvalı, kebîr araba çuvalı, kebîr çuval, kebîr kıl çuval, kebîr nakışlı çuval, kendir araba çuvalı, kendir seklem çuval, kıl çuval, kırmızı çuval, kürt çuvalı, nakışlı çuval, nakışlı dakîk çuvalı, sağir kendir çuvalı, seklem çuval, sim çuval, tehliz çuval, yün araba çuvalı, yün çuval.
b- Hararlar: Kıl harar, sağir harar
c- Hurçlar: Halı hurç, kayış hurç, kıl hurç, nakışlı hurç, sağir hurç.
d- Anbarlar: Ağaç anbar, cedid anbar, dakik anbarı, nısf anbar, tahta anbar.
e- Küpler: Küp, kebîr küp, pekmez küpü, peynir küpü, sağir küp, turşu küpü.
B- Ürün Taşıma Âletleri
a- Arabalar: Camuz arabası, el arabası, hatab arabası, koşu arabası, kömür arabası, öküz arabası.
b- Heybeler: Eğer heybesi, halı heybe, kebîr tohum heybesi, kendir tohum heybesi, sağir heybe, sağir tohum heybesi, sıraçlı heybe, tehliz ip heybe, terkî heybesi, tohum heybesi.
C- Hasat Âletleri
Bağ leğeni, bağ oluğu, düven tahtası, elek, gözer, kalbur, kalıç, kalın elek, orak, sele, tırmık, tırpan, yaba.
D- Koşum Âletleri ve At Takımları
Araba kayışı, araba sicimi, araba tekeri, eğer takımı, esb eğeri, esb kayışı, esb kösteği, esb torbası, gem, kayış, urgan, üzengi.
E- Bağ-Bahçe ve Tarla Âletleri
Bel, çapa, kürek, demir kürek, kazma, çift demiri, çift edevatı, çift kayışı, çift takımı.
F- Kesici Aletler
Balta, bıçak, hızar, kama, kazma, keser, keski, pala bıçak, satır, teke bıçağı, testere, ustura.
G- Ölçü ve Tartı Aletleri
a- Ölçü Aletleri - Hububât Ölçekleri: Batman, çerik, Çorum kilesi, mucur, mud, şinik.
- Uzunluk Ölçeği: Zira'.
- Saman Ölçeği: Çeten.
b- Tartı Aletleri: Terazi, âdî terazi, demir terazi, nühas terazi, kantar, oturak terazi, sağir terazi, sarı terazi.
(Yozgat Muhabir)
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder