Şimdi köye dönüşen Osmanpaşa beldesi, bir zamanlar ‘bölgesel ölçekli pazar yeri’ imiş

Osmanpaşa Camisi

Yozgat’ın Osmanpaşa beldesi, geçen yıl Aralık ayında çıkan ‘Büyükşehir Yasası’ gereği, nüfusu 2 binin altına düştüğü için idarî olarak ‘köy’ statüsüne dönüşen beldeler arasında yer alıyor. Oysa Osmanpaşa beldesi, 13. Yüzyılın başında “Bölgesel ölçekli Pazar yeri merkezi” durumundaymış…

Selçuk Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi Şehir ve Bölge Planlama Bölümü Öğretim Üyesi Doç. Dr. Koray Özcan, 2006 yılında yayınlanan “Anadolu’da Selçuklu Dönemi Yerleşme Tipolojileri / Pazar ya da Panayır Yerleşmeleri” başlıklı makalesinde, Yozgat’ın Osmanpaşa beldesinin, 13. Yüzyılın başında “Bölgesel ölçekli Pazar yeri merkezi” işlevi kazandığını kaydediyor.

Doç. Dr. Özcan, makalesinin başında, yaptığı araştırmanın amacını şöyle açıklıyor:

Koray Özcan

“Bu araştırmanın amacı, Anadolu’da Selçuklu döneminde milletler arası ticarete dayanan ekonomi politikalarının mekânsal yansıması olarak, Sultan ya da hatunlar veya emirler tarafından vakıf yoluyla kurulan anıtsal-kamusal hizmet yapıları ile gelişen pazar ya da panayır yerleşmelerinin mekânsal gelişim süreci ve yerleşim tipolojisinin belirlenmesi ve demografik-ekonomik çözümlemelerine dair çıkarımlar yapılmasıdır.

Araştırmanın bir başka boyutu da, Anadolu’da Selçuklu dönemi pazar ya da panayır yerleşme geleneğinin Türk yerleşim kültürü kapsamında tarihsel kökenlerinin araştırılmasıdır. Araştırma, vakâyî-nâme ve vakfiye gibi dönemin özgün tarihi kaynakların mimari ve arkeolojik buluntular eşliğinde irdelenmesi ve elde edilen bulguların harita ya da plânlar üzerine aktarılmasına dayanan bir yöntem kurgusu içinde ele alınmıştır.”

Zîyâret Pazarı (bugün Yozgat ili Osmanpaşa beldesi)

Selçuklu dönemine tarihlenen vakfiye kayıtlarından, Ziyaret Pazarı’nın XIII. yüzyıl başında Kayseri ve Kırşehir üzerinden Amasya’ya ulaşan kervan yolu üzerinde, Hoca Ahmet Yesevi dervişlerinden Emirci Sultan tarafından kurulan zaviye ile bir konaklama yeri ve dinsel merkez olarak gelişmeye başladığı ve süreç içinde İlhanlı emiri Caca Oğlu Nur ElDin tarafından yaptırılan kervansaray ile bölgesel ölçekli pazar merkezi işlevi kazandığı anlaşılmaktadır (Ocak 1978: 162-164; Turan 1980: 169; Turan 1998: 368; Turan 1970: 169; Turan 1990: 109; Sümer 1974: 348).

Selçuklu dönemi vakfiye kayıtları, Ziyaret Pazarı’nın ekonomik etkinlik düzeyi açısından irdelenirse; İlhanlı tabiiyet döneminde Kırşehir emiri Caca Oğlu Nur El-Din tarafından yaptırılan bezzâzlar hanı ile bezzâz (bezciler), haffâf (kunduracılar), kassâb (kasaplar) ve hazzâin (çömlekçiler) gibi çeşitli esnaf gruplarının varlığı belirlenebilmektedir (Ocak 1978: 162-164; Kayaoğlu 1981: 371; Temir 1989: 114-115). Bu kayıt, Selçuklu döneminde pazar ya da panayır yerlerinin Selçuklu Sultan ya da emirleri tarafından örgütlenen yapı faaliyetleri ile geliştiğini göstermesi bakımından dikkat çekicidir.

Diğer taraftan, İlhanlı döneminde yaklaşık 14.000 dinar vergi geliri olduğuna ilişkin kayıtlara dayanılarak, Ziyâret Pazarı’nın Orta Anadolu bölgesinin mal ve ürünlerinin alım/satımının yapıldığı bölgesel nitelikte bir ticaret merkezi olduğu söylenebilir. (Togan 1931: 25).

(Yozgat Muhabir)