Millî Mücadeledeki ‘Fetvalar savaşı’nda Yozgat Müftüleri Atatürk’ün yanında yer almışlardı

Prof. Dr. Ali Sarıkoyuncu’nun Diyanet İşleri Başkanlığı tarafından yayınlanan “Millî Mücadelede Din Adamları 2” isimli kitabında, Kuva-yı Milliye hareketine karşı Dürrizâde Abdullah Efendi’nin imzasını taşıyan İstanbul Fetvası’na karşılık, Ankara Müftüsü Mehmet Rifat Efendi’nin başkanlığında hazırlanan Ankara Fetvası’nı Yozgat müftülerinin de tasdik ederek, Mustafa Kemal’in yanında yer aldıkları kaydediliyor.

Kitapta, Yozgat Milletvekilliği de yapan Yozgat Müftüsü Mehmet Hulûsi (Akyol), Yozgat Müftü Vekili Mehmet Şükrü (Aksoy), Yozgat Müftü Vekili Mehmet Şükrü (Kaya), Akdağmadeni Müftüsü Mehmet Edip ve Boğazlıyan Müftüsü Abdullah (Çağırman)’ın, Mustafa Kemal’in liderliğindeki Kuva-yı Milliye hareketine destek verdikleri anlatılıyor. Kitapta, Millî Mücadele’ye destek veren Yozgat müftüleri hakkında biyografik bilgiler de yer alıyor.

Mehmet Hulusi Efendi (Akyol)

1888’de Yozgat’ta doğdu. Tüccardan Hacı Bekir Ağa’nın oğludur. İlk ve orta öğrenimini üstün başarıyla Yozgat’ta tamamladı. (16 Ocak 1901) Sonra Kayseri’ye giderek öğrenimini sürdürdü. Burada Kayseri Medresesi’ne devam ederek Müderris Osman Hilmi Efendi’den icazetname aldı. (1911) 17 Haziran 1911 tarihinde girdiği imtihanda başarılı olarak İstanbul Beyazid Cami-i Şerif’te Dersiâmlığa başladı. Bu görevi sürdürdüğü sırada “Medresetü’l-kuzzat”a üç yıl devam etti. Ancak Birinci Dünya Savaşı’nda askere alınması üzerine bu okulu tamamlayamadı. Savaş sonu Aralık 1918’de Yedek Levazım Asteğmeni olarak terhis oldu. Hemen Dersiâmlık görevine döndü. Yozgat Müftüsü Hüsnü Efendi’nin vefatı üzerine 19 Mart 1919’da münhal bulunan müftülüğe atandı.

Millî Mücadele’ye katılarak Yozgat Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti’nin kuruluşuna öncülük etti. Bu arada Ankara Fetvası’nı “Yozgat Müftüsü” olarak tasdik etti.

TBMM’nin 1. Dönemi için yapılan seçimde Yozgat Milletvekili seçildi. 23 Nisan 1920’de Meclis’in açılışında hazır bulundu. 1. Toplantı yılında İrşad, Şer’iye, Evkaf ve PTT komisyonlarında çalıştı. Dönem içinde kürsüde beş konuşma yaptı. İki soru önergesi verdi. Şer’iye ve Evkaf Vekâleti’nin gördüğü lüzum üzerine yeniden Yozgat Müftülüğü’ne atanmakla milletvekilliğinden istifa etmiş sayılması, 14 Mart 1921’de kararlaştırıldı. 1949 yılı sonuna kadar bu görevini sürdürdü. 15 Haziran 1950’de Diyanet İşleri Başkanlığı Müşavere ve Dini Eserleri İnceleme Kurulu Üye Yardımcılığına, 27 Eylül 1956 tarihli kararname ile de üyeliğe atandı. 6 Haziran 1959’da emekliye ayrıldı. 22 Kasım 1964’te Ankara’da öldü. Arapça, Farsça, ve Fransızca bildiği, resmî hal tercümesinde yazılıdır. Soyadı Kanunu’yla “Akyol” soyadını almıştır.

Mehmet Şükrü Efendi (Aksoy)

1882’de Yozgat’ta doğdu. Musa Efendi’nin oğludur. İlk öğrenimini Yozgat’ta yaptı. Daha sonra Yozgat ve Kayseri Medreselerinde öğrenim gördü.

Öğrenimi sonrasında Yozgat Medresesi’nde görev aldı. 17 Kasım 1918’de vekâleten Yozgat Müftülüğü’ne atandı. Müftülük görevini 18 Mart 1919 tarihine kadar yürüttü. Bu tarihte asilin görevine dönmesiyle ayrıldı. Ancak Müftü Mehmet Hulusi Efendi’nin (Akyol) TBMM 1. Dönemi için Milletvekili seçilmesiyle boşalan Müftülüğe 8 Nisan 1920’de yeniden vekâleten atandı. Mehmet Hulusi Efendi’nin müftülük görevini tercihen milletvekilliğinden ayrılıp müftülük görevine başlamasıyla da 21 Mart 1921’de Müftülük Vekâleti sona erdi. Ocak 1922 – Mart 1924 tarihleri arasında Yozgat Darü’l Hilafetü’l Âliyye Medresesi’nde öğretmenlik yaptı. Medreselerin kapanması üzerine de 1 Temmuz 1924’te Yozgat Fetvahane Müsevvidi olarak tayin edildi.

14 Ağustos 1935’te malulen emekliye sevk edilmiştir. Soyadı Kanunu’yla “Aksoy” soyadını almıştır.

Mehmet Şükrü Efendi (Kaya)

1868’de Yozgat Köseoğlu Mahallesi’nde doğdu. Müderris Kâzımzâde Mehmet Kâmil Efendi’nin oğludur. İlk öğrenimini mahallesindeki Sıbyan Mektebi’nde, orta öğrenimini de Yozgat Rüşdiyesi’nde gördü. Bu arada Kur’ân-ı Kerîm’i hatmetti ve hıfzını tamamladı. Daha sonra öğrenimini kendilerine ait Kasımzâde Medresesi’nde sürdürdü. Burada vefatına kadar babası Müderris Mehmet Kâmil Efendi’nin derslerine devam etti. Babasının vefatı üzerine de Yozgat Müftülerinden Hacı Abdullah Tahir Efendi’nin öğrencisi oldu. 1900’de Müderrislik icazeti aldı. Mezun olduğu Kasımzâde Medresesi’nde hocalığa başladı. Bu görevi 1908 yılına kadar devam etti. Bu arada Yozgat Müftü Yardımcılığı görevini de yürüttü.

Mehmet Şükrü Efendi, 10 Şubat 1909 tarihinde Yozgat İbtidaî Müfettişliği’ne getirildi. Bu görevde iken önce Yozgat Numune-i Gayret Mektebi Muallim-i Saniliğine daha sonra da Muallim-i Evvellliğine tayin edildi. 1 Mart 1917 tarihinde de Yozgat Numune-i İttihad Mektebi Muallimliğine getirildi. Fakat hastalığı sebebiyle 8 Ocak 1919’da görevinden ayrıldı. Yozgat Müftülüğüne bir süre vekâlet etti. Bu arada Yozgat Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti’nde görev aldı.

Mehmet Şükrü Efendi, Yozgat Medreseleri İlmiye Muallimliği (İmlâ ve okuma dersleri vermek üzere) göreviyle yeniden memuriyete başladı. (1 Ocak 1921) 11 Kasım 1922’de Yozgat Darü’i Hilafe Medresesi Türkçe Öğretmenliğine tayin edildi. Medreselerin kapatılması üzerie 10 Ocak 1923’te Akdağmadeni Müftülüğü’ne atandı. Buradan önce Yeşilova daha sonra da Alaca Müftülüğü’ne nakledildi. (17 Mayıs 1930)

Soyadı Kanunu’yla “Kaya” soyadını alan Mehmet Şükrü Efendi, evli ve on çocuk babasıydı. Arapça ve Farsça da bilen Mehmet Şükrü Efendi, 2 Şubat 1940’ta vefat etmiştir.

Mehmet Edip Efendi

1839’da Yozgat Akdağmadeni Kazası’nın Oluközü Köyü’nde doğdu. Ziraatle uğraşan Musa Ağa’nın oğludur. İlk öğrenimini köy ilkokulunda yaptı. Sonra öğrenimini köyüne bir saat uzaklıkta bulunan Muşgılıkale Medresesi’nde sürdürdü. Oradan da Akşehir’e giderek Müftü Ökseli Hacı Ömer Efendi’nin derslerine devam etti ve ondan müderrislik icazeti aldı. Buradan da Lefke’ye giderek 1873 – 1880 yılları arasında Tefsir-i Beyan okumuştur.

Öğrenimi sonrasında memleketine dönerek bir süre hocalık yaptı. Aralık 1895’te Akdağmadeni Müftüsü oldu.

Ankara Fetvası’nı “Akdağmadeni Müftüsü” olarak tasdik ettiğinde 81 yaşındaydı.

Hangi tarihe kadar Akdağmadeni Müftülüğü görevini yürüttüğü ve vefat tarihi hakkında bilgi elde edilememiştir.

Abdullah Efendi (Çağırman)

1864’te Yozgat - Boğazlıyan İlçesi’nde doğdu. Müezzinoğlu Yusuf Efendi’nin oğludur. İlk öğrenimini Boğazlıyan’da yaptı. Sonra 1881’de Kayseri’ye giderek Kurşunlu Medresesi’ne kaydoldu. Bu medresede 13 yıl Müderris Ali Efendi’nin derslerine devam etti ve ondan 1891’de müderrislik icazetini aldı.

Öğrenimi sonrasında Boğazlıyan Ulu Camii’nde ders okutmağa başladı. 1910’da müderris olarak tayin edildi.

Ankara Fetvası’nı “Boğazlıyan Müftüsü” olarak tasdik etmiştir. Ancak hangi tarihlerde Boğazlıyan Müftülüğü görevinde bulunduğunu tespit edemedik. 1924 yılında Boğazlıyan Vaizliğine atanmıştır.

Vaiz iken 10 Ağustos 1937 tarihinde vefat etmiştir. Evli olup üç çocuk babasıydı. Soyadı Kanunu’yla “Çağırman” soyadını almıştır.

(Yozgat Muhabir)